Zwyrodnienie kręgosłupa lędźwiowego i rwa kulszowa – objawy, przyczyny, rehabilitacja.

Opracował dr Tomasz Grądzki
Więcej na: https://polecanyortopeda.pl/

Proces zwyrodnienia narządu ruchu, a więc także kręgosłupa, jest ściśle związany ze starzeniem się organizmu. Na jego przyśpieszenie olbrzymi wpływ ma również rodzaj wykonywanej pracy oraz indywidualna aktywność fizyczna. Nie bez znaczenia są zarówno przebyte pojedyncze urazy, jak również sumujące się latami mikrourazy, które w sposób niezauważalny lecz postępujący, doprowadzają stopniowo do trwałych zmian chorobowych.

Zmiany zwyrodnieniowe odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa – rozpoznanie i objawy

Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa najczęściej zlokalizowane są w jego dolnej części, tj. odcinku lędźwiowo-krzyżowym, ponieważ poddawany jest on największym obciążeniom. Proces chorobowy rozwija się przez lata, a stan chorego i dolegliwości z tym związane pogarszają się.

W rozpoznaniu pomocne są charakterystyczne objawy:
⦁ dolegliwości bólowe,
⦁ zmniejszenie ruchomości kręgosłupa,
⦁ a w przypadku ucisku na struktury nerwowe również zaburzenia neurologiczne.

Rozpoznanie potwierdza się na zdjęciach rentgenowskich (RTG) lub tomografii komputerowej (TK), gdzie zaobserwować można charakterystyczne dla procesu zwyrodnieniowego zmiany:
⦁ zmniejszenie wysokości między trzonami kręgów,
⦁ zmniejszenie otworów międzykręgowych,
⦁ zmniejszenie przekroju kanału kręgowego,
⦁ zmiany deformacyjne i
⦁ osteofity (wyrośla kostne na krawędziach trzonów).

Charakterystyczne jest to, że zmianom dobrze widocznym na zdjęciu RTG nie zawsze towarzyszą dolegliwości bólowe. Czasami zaś niewielkie zmiany powodują duży ból. Dla postawienia właściwej diagnozy najlepsza jest sytuacja, w której badanie kliniczne znajduje swe potwierdzenie w badaniach obrazowych.

Profilaktyka zmian zwyrodnieniowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa

Zastosowanie rehabilitacji ruchowej ma za zadanie podtrzymanie sprawności ruchowej zajętego zwyrodnieniem odcinka kręgosłupa oraz zapobieganie rozwojowi zmian w sąsiednich przeciążeniach segmentach ruchowych.

Ćwiczenia wzmacniające

Należy stosować ćwiczenia zwiększające siłę, wytrzymałość i elastyczność mięśni, więzadeł i torebek stawowych. Z puli ćwiczeń należy wyeliminować wszelkie ruchy, które nasilają dolegliwości. Pamiętać należy, że zmiany zwyrodnieniowe mają charakter nieodwracalny, dlatego najistotniejszym celem fizjoterapii jest powstrzymanie dalszego rozwoju procesu zwyrodnieniowego i podniesienie komfortu życia pacjenta, poprzez poprawę ruchomości kręgosłupa i niwelowanie bólu.
Ćwiczenia fizyczne dobrze jest uzupełnić zabiegami fizykalnymi, które poprawiają lokalne ukrwienie, łagodzą ból i obniżają wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych.

Rwa kulszowa – bóle korzeniowe w odcinku lędźwiowym – przyczyny

Bóle korzeniowe są najczęściej spowodowane uciskiem korzeni rdzeniowych przez uszkodzony krążek międzykręgowy, a dokładnie przez przepuklinę krążka międzykręgowego. W odcinku lędźwiowym najczęściej uciskowi podlegają korzenie nerwu kulszowego, stąd zespół ten określa się mianem rwy kulszowej.

Nazwa ta równocześnie oddaje charakter i lokalizację bólu – dolegliwości o typie rwania, prądu elektrycznego pojawiają się w wąskim paśmie wzdłuż przebiegu nerwu kulszowego. Dolegliwości bólowe rozwijają się na ogół powoli, obejmując początkowo swym zasięgiem okolice:
⦁ krzyża,
⦁ pośladków i
⦁ tylnej powierzchni ud.

Narastanie objawów skutkuje pojawieniem się bólu w obrębie podudzia i stopy. Ból odczuwany podczas uciskania przepukliny dyskowej na korzeń rdzeniowy zazwyczaj ma charakter silnego, wyrazistego bólu przebiegającego jakby “po kablu” w dół – wzdłuż jednej z kończyn dolnych i sięgającego niekiedy nawet do palców stóp. Taki rodzaj dolegliwości bólowych nazywamy bólem promieniującym (a potocznie – rwą kulszową).

Nieleczona rwa kulszowa

Przedłużający się ucisk na korzenie nerwowe skutkować może osłabieniem zaopatrywanych przez nerw mięśni i ich zanikiem.

Ból rzutowany – odczuwany w odległym miejscu choroby

Nieco inną odmianą odczuwanych dolegliwości bólowych jest ból rzutowany, tzn. odczuwany w miejscu odległym od rzeczywistego miejsca choroby. W przypadku dyskopatii miejscem choroby jest krążek międzykręgowy w odcinku lędźwiowym, natomiast odczuwane dolegliwości mogą być odbierane jako ból, drętwienie, pieczenie itp. w odległych miejscach w kończynie dolnej np. w łydce. Zjawisko to tłumaczy się wspólnym unerwieniem miejsca choroby i odległego obszaru, w którym odczuwany jest ból.

W typowych przypadkach występujący na początku stan zapalny z czasem zanika, a pozostałe odczucia bólowe mają pochodzenie typowo mechaniczne, co objawia się znacznym wpływem ruchów i pozycji kręgosłupa na odczuwane dolegliwości bólowe.

Diagnostyka bólów kręgosłupa

W diagnostyce bólów korzeniowych należy uwzględnić także inne przyczyny, np.:
⦁ procesy zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa (najczęstsze, opisane na początku artykułu),
⦁ choroby metaboliczne kości,
⦁ nowotwory kręgosłupa i otaczających go tkanek miękkich.

Każda zmiana, która skutkuje uciskiem na korzeń nerwowy, może być źródłem bólów korzeniowych, stąd często mylnie stawiane rozpoznanie pociąga ze sobą niewłaściwy, bo nieukierunkowany na przyczynę pierwotną, proces leczenia.

W diagnostyce, oprócz dokładnej oceny klinicznej promieniujące bólu, pomocne mogą być testy badające takie objawy jak:
⦁ wpływ poszczególnych ruchów tułowia na odczuwanie dolegliwości, odruchowe skrzywienie kręgosłupa,
⦁ wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych,
⦁ dodatni objaw testu Lasegue’a,
⦁ test Patricka – dla wykluczenia dolegliwości stawów krzyżowo-biodrowych,
⦁ osłabienie lub zniesienie odruchów ze ścięgna Achillesa lub odruchu kolanowego (wykonywane przez lekarzy neurologów podczas badania).

We wczesnym okresie leczenia najważniejsze jest odciążanie kręgosłupa, wykluczenie ruchów zwiększających odczuwanie dolegliwości oraz bezwzględne przestrzeganie właściwej postawy ciała podczas wszelkich czynności. Właściwą terapię ruchem, po konsultacji z lekarzem i przy braku przeciwwskazań, można rozpocząć już w fazie ostrej! (odwrotnie jak przy bólu przeciążeniowym kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego).

Objaw centralizacji a właściwa diagnoza bólów korzeniowych

Pomocny w ocenie stanu chorego i doborze właściwych ćwiczeń jest objaw centralizacji (wygasanie obwodowych objawów bólowych w kończynie lub skracanie się długości promieniowania bólu). Jest to symptom bardzo pozytywny na każdym etapie leczenia bólów korzeniowych, gdyż informuje o tym, że zmiany chorobowe są odwracalne.
Jednocześnie każdy ruch, który przesuwa objawy bólowe w kierunku obwodowym, tj. do dalszych części kończyny dolnej (tzw. peryferalizacja) jest zabroniony.

Leczenie zachowawcze – ćwiczenia i zabiegi fizykoterapeutyczne w leczeniu bólów odcinka lędźwiowo-krzyżowego

Po całkowitym, a zazwyczaj częściowym wyeliminowaniu bólu promieniującego, należy rozpocząć ćwiczenia mające na celu odzyskanie pełnego zakresu ruchu w stawach, a także odbudowania siły i elastyczności mięśni. Ćwiczenia fizyczne mogą być poprzedzone zabiegami fizykoterapeutycznymi o działaniu rozgrzewającym i rozluźniającym.

Przydatny jest więc delikatnie wykonany masaż przed ćwiczeniami, a także przed terapią manualną. Głównym objawem wskazującym na prawidłowy przebieg leczenia jest centralizacja objawów (opisana na początku artykułu).

Brak poprawy w przebiegu leczenia zachowawczego, wystąpienie poważnych niedowładów oraz uszkodzenie zwieraczy pęcherza moczowego jest wskazaniem do natychmiastowej interwencji chirurgicznej odbarczającej struktury nerwowe.

Długotrwały sukces terapeutyczny możliwy jest przy pełnym zaangażowaniu pacjenta, regularnym wykonywaniu ćwiczeń korygujących postawę ciała i ustawienie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym wzmacniających siłę, poprawiających wytrzymałość i elastyczność mięśni. W tym celu wykonuje się np. ćwiczenia wyprostne/przeprostne według McKenziego.

Rys. Ćwiczenia zgięciowe oraz wyprostne z uwidocznieniem ich wpływu na krążek międzykręgowy.

Profilaktyka zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa

Jak się okazuje, kluczowym staje się wykształcenie nawyku prawidłowej postawy ciała i prawidłowych wzorców ruchowych zarówno w czasie pracy, jak i podczas odpoczynku; korygując stopniowo wszelkie nieprawidłowe nawyki:
⦁ szczególnie siedzenie w pozycji “zgarbionej”,
⦁ schylanie się na prostych nogach,
⦁ nieprawidłowe podnoszenie przedmiotów z ziemi,
⦁ nieodpowiedni materac do spania itp.

Jest to najlepszy sposób uniknięcia nawrotu choroby.
Wszelkie wskazówki odnośnie właściwej postawy ciała w życiu codziennym i ergonomii podczas pracy powinien przekazać lekarz lub fizjoterapeuta rehabilitujący pacjenta. Niestety problem dyskowy ma charakter nawrotowy, tzn. pojawia się zazwyczaj co pewien czas.

Istotnym elementem właściwie prowadzonej rehabilitacji jest to, że uczy ona pacjenta radzenia sobie przy ponownych zaostrzeniach związanych z drobniejszymi epizodami i nawrotami choroby. Może oszczędzić to w przyszłości pacjentowi czas poświęcony na niepotrzebne wizyty u lekarza i w gabinecie rehabilitacji.

Podsumowując, należy wyraźnie zaznaczyć, że skuteczność leczenia przepukliny dyskowej zależy od 4 głównych czynników:
⦁ Fizycznych (mechanicznych) możliwości repozycji krążka międzykręgowego.
⦁ Właściwej diagnozy lekarskiej.
⦁ Dobrze dobranej i ukierunkowanej rehabilitacji ruchowej, w tym terapii manualnej.
⦁ Konsekwencji i regularności w wykonywaniu zaleconych przez terapeutę ćwiczeń i pełnego zaangażowania się pacjenta w proces rehabilitacji.

Więcej na: https://polecanyortopeda.pl/