Nerwy czaszkowe występują w liczbie 12 par. Opuszczają one czaszkę przez otwory w jej podstawie.Można je podzielić na trzy kategorie:
- nerwy czuciowe
- nerwy ruchowe
- nerwy mieszane
Objawy porażenia
Nerw twarzowy (VII) jest nerwem mieszanym, składającym się z części ruchowej i czuciowej. Pod względem ilości włókien przeważa część ruchowa, która zaopatruje przede wszystkim mięśnie mimiczne twarzy. W zależności od poziomu uszkodzenia upośledzenie funkcji jest różne. Zaburzenia w obrębie jądra lub pnia wywołują porażenie wszystkich mięśni twarzy, natomiast uszkodzenie ponadjądrowe objawia się porażeniem dolnej gałązki nerwu. Zaburzenia w części czuciowej nerwu powodują dodatkowe objawy. Gałąź czuciowa nerwu VII zawiera włókna czuciowe i wydzielnicze. W przypadku porażenia włókien czuciowych nerwu twarzowego następuje zniesienie czucia smaku, ale wrażenia dotykowe są zachowane. Natomiast przy porażeniu włókien wydzielniczych zmniejszona zostaje wrażliwość na zapachy.
Cechą charakterystyczną porażenia połowicznego są fałdy skórne, które po stronie porażonej ulegają wygładzeniu. Twarz sprawia wrażenie napuchniętej. Szpara powiek nie zamyka się, dodatkowo brak odruchowego zamykania powiek. Często występują procesy zapalne w obrębie oka które jest narażone na wysychanie oraz na wnikanie ciał obcych do worka spojówkowego.. Kącik szpary ust jest opuszczony. Z powodu zwiotczałego policzka chory ma problem z wymawianiem głosek, jedzeniem, gwizdaniem. Porażona strona przestaje spełniać swoje funkcje. Rozciągnięte mięśnie sprawiają, że twarz dąży do asymetrii. Zaburzenie równowagi w proporcjach jej odcinków zmniejsza atrakcyjność wyglądu i daje odczucie dyskomfortu, zarówno w sferze fizycznej jak i psychicznej pacjenta.
Leczenie
Terapia ma na celu przede wszystkim przyśpieszenie procesu regeneracji uszkodzonego nerwu, profilaktykę zapobiegającą zanikom mięśniowym, utrzymanie symetrii twarzy i odzyskanie możliwości funkcjonalnych mięśni. W ostrym okresie choroby stosuje się delikatne zabiegi cieplne, aby uzyskać przekrwienie i wspomóc regenerację nerwów. Korzystne jest naświetlanie lampą Sollux z czerwonym filtrem, oraz galwanizacja katodowa z użyciem elektrody Bergoniego.
Umiejscowienie zmian chorobowych w okolicy głowy wymaga ostrożnego dawkowania, ze względu na dużą wrażliwość na prąd elektryczny. Dawkowanie natężenia może ulegać zmianie w trakcie trwania zabiegu (na podstawie odczuć zgłaszanych przez pacjenta). Zabiegi fizykalne mogą być wzbogacone o jonoforezę z witaminy B1. Lek podawany jest spod elektrody ujemnej (stężenie roztworu: 0,1%).
W okresie przewlekłym stosuje się elektrostymulację (po wykonanej elektrodiagnostyce). Stymulacja odbywa się przy użyciu prądu złożonego z impulsów trójkątnych. Wykonywana jest w kilkakrotnie powtarzanych seriach, składających się z 10-15 impulsów na punkt motoryczny mięśnia objętego porażeniem. Zabieg nie powinien doprowadzić do zbyt dużego zmęczenia mięśni. Korzystny wpływ na regenerację porażonych nerwów i minimalizację procesu degeneracji mięśni wywiera biostymulacja laserowa. U chorego stosuje się naświetlanie wiązką laserową ucha środkowego i poszczególnych odgałęzień nerwu twarzowego, wykorzystując metodę punktową Laseroterapia działa stymulująco na porażone nerwy. Z badań przeprowadzonych w ostatnich latach wynika, że korzystne jest stosowanie zabiegów stymulacji czucia proprioceptywnego. Metody stymulujące czucie głębokie (Vojty, PNF, Castillo-Morales) pozwalają na szybką poprawę stanu chorego i znacznie skracają czas trwania terapii. Wykorzystując zjawisko irradiacji, pobudzają porażone tkanki poprzez pracę silniejszymi strefami mięśni znajdujących się na twarzy. Terapia wg Moralesa polega na stosowaniu bodźca dotykowego w celu wywołania reakcji ruchowej jednego mięśnia lub całego łańcucha mięśniowego.
Niezależnie od obszaru i poziomu uszkodzenia nerwu twarzowego, przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest dokładne badanie neurologiczne. Pacjent powinien podlegać stałej kontroli lekarskiej. Badania wykonywane przed i w trakcie leczenia pozwalają monitorować postępy lub modyfikować terapię porażonego nerwu. Terapia powinna być podjęta jak najszybciej, gdyż ma to wpływ na efekt rehabilitacji. Leczenie powinno obejmować nie tylko farmakoterapię, ale przede wszystkim zabiegi fizykalne, kinezyterapię i masaż. Duże znaczenie ma pozytywne nastawienie chorego i jego zaangażowanie. Rehabilitacja kończy się po przywróceniu świadomych i emocjonalnych ruchów twarzy. Przeciętny czas leczenia to 6 miesięcy. Całkowite wycofanie się objawów występuje u 70% chorych, u 15% widoczny jest niewielki deficyt, u pozostałych występuje stałe uszkodzenie (jeśli rehabilitacja nie przynosi poprawy, w niektórych przypadkach konieczne są zabiegi chirurgiczne).